Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego

Logo szkoły

49-300 Brzeg
ul. Chrobrego 13
tel. 774045756,
Monte Cassino 774045925

Stefan Żeromski – patron Jedynki

20 listopada 1965r. w dwudziestolecie istnienia nadano szkole imię Stanisława Żeromskiego…

     Żeromscy wywodzili się ze starego rodu szlacheckiego, któremu Władysław Łokietek nadał herb Jelita, za udział w bitwie pod Płowcami. Matka Żeromskiego pochodziła z rodziny, która posiadała herb szlachecki pochodzenia czeskiego: Róża (Poraj). Herb Jelita - rodzina Żeromskich otrzymała go od króla Władysława Łokietka Przedstawiciele tej rodziny zawsze wiernie służyli ojczyźnie: pradziad pisarza Jan Sariusz Żeromski walczył w powstaniu kościuszkowskim, stryj Kajetan Żeromski brał udział w wyprawie Napoleona i w latach późniejszych walczył w szeregach „Mazurów” w powstaniu listopadowym, ojciec zaś, Wincenty Żeromski gromadził na swoim dworze prowiant i środki opatrunkowe dla żołnierzy powstania styczniowego.  Stefan urodził się w 1864 roku w Strawczynie na Kielecczyźnie, wsi położonej wśród pokrytych lasami Gór Świętokrzyskich, w niezamożnej już wtedy rodzinie; Dzieciństwo i lata pierwszej młodości /1869-1883/ spędził w Ciekotach. Jego rodzice, Wincenty Żeromski i Józefa z Katerlów, wydzierżawili Ciekoty w 1869 r. Budynek dworu nie zachował się do czasów współczesnych. Na jego miejscu umieszczono pamiątkowy kamień. Kamień pamiątkowy w Ciekotach.

Lata szkolne

Gdy miał 10 lat został uczniem kieleckiego gimnazjum męskiego. Dziś mieści się tam Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego. O ile z przedmiotami humanistycznymi radził sobie świetnie, to z matematyki miał kłopoty (zdawał poprawkę).  W wieku 18 lat debiutował na łamach prasy. Zaczynał za namową nauczyciela zaczął pisać „Dzienniki”, zaliczane dziś do najwybitniejszych osiągnięć Żeromskiego. Na skutek złego stanu zdrowia nie zdał matury, opuścił kieleckie liceum i wyjechał do Warszawy. Zapisał się do Szkoły Weterynaryjnej, gdyż tu nie wymagano ukończenia matury. Nie skończył jednak tej szkoły. Te dwa fakty: brak matury i krótki „weterynaryjny epizod” były wielokrotnie wykorzystywane i zarzucano mu „brak porządnego wykształcenia”.

Literackie pierwowzory

W twórczości poetyckiej wzorem dla niego byli Mickiewicz i Słowacki, a z obcych twórców: Byron, Hugo, Schiller. W dziedzinie prozy młodego Żeromskiego fascynowali wielcy polscy powieściopisarze tacy jak: Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa oraz obcy: Balzac, Dickens, Zola, Maupassant, Turgieniew; Był wielkim entuzjastą „Dawida Copperfielda”. Tom tej książki zabierał w podróże i czytał, gdy było mu szczególnie smutno. Na kartach tej powieści znajdował słowa, które podnosiły go na duchu, ale i takie, które stanowiły dalszy ciąg jego własnych myśli; Gdy miał 23 lata spotkały go same niepowodzenia:  nieprzychylnie oceniono jego utwory zgłoszone do druku, fatalna sytuacja materialna, głoduje nieraz po trzy dni, wyprzedaje swoje ulubione książki, stara się dorabiać korepetycjami, ale i o nie bardzo trudno.

Pierwsze sukcesy

Po dwóch latach los zaczął się skłaniać trochę ku lepszemu: odnotowuje pierwsze sukcesy literackie, rozpoczyna współpracę z czasopismem „Głos”, które drukuje m.in. znane wszystkim opowiadanie „Siłaczka”; Używał pseudonimów: Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż Lata 1890-1892 to I okres nałęczowski. Pracował tu jako korepetytor. Poznał swoją przyszłą żonę Oktawię Rodkiewiczową z Radziwiłłów.

 Razem z żoną w Szwajcarii

W 1892 roku państwo Żeromscy wyjechali do Szwajcarii, gdzie pisarz objął posadę młodszego bibliotekarza w Muzeum Polskim w Raperswilu. Pracował tu nad skatalogowaniem zbiorów mickiewiczowskich. W tym okresie wydał swoje pierwsze książki, Opowiadania („Doktor Piotr”, „Zmierzch”, „Siłaczka”) oraz „Rozdziobią nas kruki i wrony”. Na skutek ostrego konfliktu z kustoszem Muzeum opuścił Raperswil i wrócił do kraju.

Powrót do kraju

W latach 1897-1903 pracował w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. W 1898 roku we Lwowie pod pseudonimem (dlatego, że była to książka patriotyczna, oskarżająca zaborcę rosyjskiego i obawiał się represji) Maurycy Zych, opublikował „Syzyfowe prace”. Powieść weszła natychmiast do kanonu lektur patriotycznych, zakazanych w zaborze rosyjskim. Późną jesienią 1900 roku ukazała się powieść pt.. „Ludzie bezdomni”. Książka została bardzo dobrze przyjęta i szybko stała się bestsellerem, a przede wszystkim poprawiła sytuację materialną literata. W trzy lata później „Tygodnik Ilustrowany” rozpoczął druk powieści „Popioły”. Wydanie książkowe ukazało się w 1904 roku.

Działalność społeczno-polityczna

Po osiedleniu się w Nałęczowie. Z honorarium za „Popioły” wybudował sobie dom, który nazwano „Popiołówka”. W tym samym czasie poznał Józefa Piłsudskiego. Zbliżył się do kręgów PPS i włączył się do życia publicznego. Przemawiał na wiecach, organizował pomoc dla strajkujących. Z jego inicjatywy został założony Uniwersytet Ludowy. W 1906 roku ukazała się jego powieść pt. „Dzieje grzechu”. Zyskała dwuznaczny rozgłos: oprócz nielicznych zwolenników, krytycznie ocenili ją Reymont i Orzeszkowa.

 Dla Anny...

W 1908 roku poznał Annę Zawadzką młodą malarkę, swoją drugą żonę. By uczynić ją swoją żoną potajemnie przeszedł na kalwinizm, czym zraził do siebie duchowieństwo katolickie. W tym związku przyszła na świat córeczka Monika. Anna Żeromska była autorką grafik do dzieł Stefana Żeromskiego. Po powrocie z Paryża, w 1909 roku w Zakopanem publikuje dramat pt. „Róża” – zainspirowały go do napisania tej sztuki dyskusje toczące się wokół rewolucji 1905 roku. W 1912 roku ukazały się jego powieści: „Uroda życia” i „Wierna rzeka”. Ta druga uważana za najlepszą polską powieść o powstaniu styczniowym. Otrzymał za nią Nagrodę Literacką. Powieść została sfilmowana (premiera filmu 31.08.1987r.), a postać Salomei Brynickiej zagrała Małgorzata Pieczyńska, znakomita polska aktorka.

I wojna światowa

 Lata wojny 1914-1918 pisarz spędził w Zakopanem i Krakowie. Na początku wojny wstąpił do Legionów Piłsudskiego. Nie popierał jednak Austrii i Niemiec, czym zraził do siebie Piłsudskiego. W Zakopanem wspólnie z Janem Kasprowiczem założyli tajną organizację niepodległościową. Po wojnie przeprowadził się do Warszawy. Został pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Wspierał czynnie akcję plebiscytową na Mazurach. Opowiadał się za „Polską piastowską”, obejmującą także Śląsk i Pomorze. Brał także udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Z frontu przywiózł reportaż pt. „Na probostwie w Wyszkowie”. Reportaż ten w PRL był zakazany, miał jednak kilkanaście wydań w niezależnych wydawnictwach i stał się ostatnim bestsellerem Żeromskiego.

Ostatni etap twórczości

W 1922 roku ukazała się powieść „Wiatr od morza”, zbeletryzowana historia walki o polskość Pomorza. Książka przyjęta entuzjastycznie w kraju i za granicą, uznana została jednak za „antyniemiecką” i prawdopodobnie w 1924 roku zamknęła pisarzowi drogę do Nagrody Nobla. Wielkim wydarzeniem literackim była publikacja komedii „Uciekła mi przepióreczka”, sztuka została uznana za największy sukces teatralny pisarza. Ostatnią powieścią, napisaną w wieku 61 lat była powieść pt. „Przedwiośnie”. Autor zamierzał opisać dalsze losy bohatera, ale zamiar ten udaremniła śmierć literata. Stefan Żeromski zmarł 20 listopada 1925 roku i został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.

Żeromski w oczach krytyków

Czytany i podziwiany jeszcze w latach sześćdziesiątych, do niedawna obecny był w kanonie lektur szkolnych dla szkół podstawowych. Żaden z polskich pisarzy pierwszego dwudziestolecia XX wieku nie miał takiej władzy nad umysłami współczesnych jak Żeromski: zaszczyty, nagrody, ordery, dyskusje i kontrowersje. Jednak literatura XX wieku poszła w innym kierunku, zwracając się w stronę groteski, ironicznego grymasu, czy karykatury. Patetyczna proza Żeromskiego wydaje się dziś bardzo staroświecka, a posądzenie kogoś o „żeromszczyznę” bynajmniej do komplementów nie należy. A szkoda, bo patriotyzm dawniej i dziś znaczy to samo.

Znaczenie określenia „żeromszczyzna” to zespół tendencji literackich nawiązujących do twórczości S. Żeromskiego czyli to, co charakterystyczne w twórczości Stefana Żeromskiego, w jego stylu, postawie i ideach. Polega na przejmowaniu typowych dla pisarza zabiegów stylistycznych (wyrafinowanego słownictwa, podniosłości, emocjonalności, gromadzenia epitetów) oraz wprowadzaniu tematyki społecznej i konstruowaniu bohatera ideowca, społecznika, poświęcającego życie prywatne dla bezinteresownej pracy na rzecz najbiedniejszych. (Opracowane wg Słownika terminów literackich (pod red. Janusza Sławińskiego, Wrocław 1988, ZNiO-Wydawnictwo, s. 590) tak nazywano naśladownictwo stylu pisania, jakie uprawiał Stefan Żeromski, a które szerzyło się w okresie międzywojennym. to nazwa dwóch niebieskich szlaków turystycznych rozpoczynających się w Ciekotach.

Według utworów Stefana Żeromskiego powstały następujące filmy:

1930: Uroda życia – niemy film wg powieści S. Żeromskiego. Grały w nim takie sławy jak: Eugeniusz Bodo, Stefan Jaracz, Tadeusz Fijewski.

1930: Wiatr od morza – ekranizacja powieści, w której role główne grali: Maria Malicka, Adam Brodzisz i Eugeniusz Bodo.

1974: Krajobrazy Żeromskiego – nakręcono dokumentalny reportaż, ukazujący wędrówkę z kamerą szlakiem miejsc związanych z młodością Żeromskiego. Lektorami byli znani aktorzy: Adam Hanuszkiewicz i Anna Seniuk.

1975: Dzieje Grzechu – w filmie zagrała cała plejada gwiazd ówczesnego kina: Jerzy Zelnik, Zbigniew Zapasiewicz, Olgierd Łukasiewicz, Roman Wilhelmi i inni.

1989: Ponad śnieg – premiera spektaklu telewizyjnego odbyła się 30 października. Spektakl nakręcono wg sztuki dramatycznej Stefana Żeromskiego o tematyce społeczno obyczajowej pt. Ponad śnieg bielszym się stanę. Główną rolę zagrała Halina Winiarska. 1936,1983: Wierna rzeka – heroiczny dramat miłosny z patriotycznymi wątkami w tle. Adaptacja z 1983 roku, została zatrzymana na 5 lat przez cenzurę i premiera odbyła się dopiero w 1987 roku. W filmie główne role zagrali: Małgorzata Pieczyńska, Artur Barciś, Olgierd Łukaszwicz, Franciszek Pieczka. Film miał wspaniałe recenzje.

Syzyfowe prace - scenariusz filmu powstał w oparciu o powieść Stefana Żeromskiego. Film nakręcono w 2000 roku. Paweł Komorowski (reżyser) wykorzystał jej najbardziej dramatyczną część: ostatnie trzy lata nauki bohatera – Marcina Borowicza - w kieleckim gimnazjum. W filmie nie brak też wątku pierwszej miłości. Marcin zakochuje się w pięknej pensjonarce – Birucie (rolę tę zagrała Alicja Bahleda Curuś). Po maturze ich uczucie wystawione jest na ciężką próbę – okazuje się, że dziewczyna wraz z całą rodziną wyjechała w głąb Rosji.

Przedwiośnie – filmowa adaptacja powieści Stefana Żeromskiego. Pytania, które zadawał sobie pisarz w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości okazują się niezwykle ważne dla obywateli III Rzeczypospolitej. Film został nakręcony w 2001 roku i ukazuje Cezarego Barykę, jako bohatera bliskiego młodej, współczesnej widowni. Główne role zgrali: Mateusz Damięcki, Krystyna Janda, Janusz Gajos, Daniel Olbrychski.

Stefana Żeromskiego dusza rozdarta – film dokumentalny o literacie, składającego się z dwóch części, którego autorami byli: Lucyna Smolińska i Mieczysław Sroka. Film został nakręcony w 2005 roku by uświetnić 80 rocznicę śmierci pisarza. Premiera filmu odbyła się w Nałęczowie.

Muzea i izby pamięci poświęcone Żeromskiemu:

Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie – zostało otwarte 17 czerwca 1928 roku, w góralskiej chacie, którą pisarz wybudował w 1905 roku za honorarium „Popiołów”, dlatego popularnie zwaną ją „Popiołówką”. Znajduje się tam autentyczne wyposażenie chaty z czasów pisarza, jego rodzinne pamiątki, listy, kolekcja portretów Żeromskiego, zbiór jego dzieł, w tym kilkanaście pierwodruków, tłumaczenia na języki obce. Tu powstały dzieła: „Dzieje grzechu”, „Słowo o Bandosie” i „Róża”. Z tyłu chaty znajduje się Mauzoleum Adama Żeromskiego, syna pisarza, który zmarł na gruźlicę.

Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach – zostało założone w 1964 r., w 100-lecie urodzin Stefana Żeromskiego. Od 1989 roku mieści się tam Towarzystwo im. Stefana Żeromskiego, które corocznie przyznaje stypendia im. Andrzeja Radka, o które mogą się ubiegać uczniowie gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych z całej Polski.

Dom Żeromskiego w Orłowie przy ul. Orłowskiej 6; W tym domu Żeromski spędził rodzinne wakacje w 1920 r. Napisał tu opowieść o dwóch starych witomińskich bukach - Sambor i Mestwin. Domek ukryty jest wśród drzew porastających skarpę z okien wspaniale widać orłowskie molo, zabudowania gdańskiego portu, a w dniach, w których panuje dobra widoczność - także Półwysep Helski. Domek jest niewielki i murowany. Wchodzi się do niego po kilku schodkach, przez drewniany ganeczek. W środku, w dwóch pokojach, można obejrzeć wystawę "Życie i twórczość Stefana Żeromskiego". Wstęp jest do Domku wolny, ale można wrzucić dowolny datek do szkatułki. Pieniądze zostaną wykorzystane na działalność Towarzystwa Przyjaciół Orłowa, które ma tutaj swoją siedzibę. Obecnie w Domku Żeromskiego organizowane są spotkania z ludźmi kultury, odczyty i wykłady.

Muzeum Latarnictwa Morskiego w Rozewiu – mieszczące się w budynku latarni w Rozewiu. Znajduje się w nim stała ekspozycja prezentująca ewolucję latarni morskich od czasów starożytnych do dzisiaj, modele kilku polskich latarni i ich rozmieszczenie oraz wiele innych cennych eksponatów. Z Rozewiem związana jest postać Stefana Żeromskiego, który podobno właśnie tutaj napisał "Wiatr od morza". W latarni znajduje się Izba Pamięci poświęcona Stefanowi Żeromskiemu, zaś na skwerze przy latarni usytuowane jest popiersie pisarza. Latarnia Morska w Rozewiu nosi imię Stefana Żeromskiego. Imię pisarza zostało nadane 29 czerwca 1933 roku przez Rząd II R.P. W dniu 29 lipca 2006r. w Latarni Morskiej w Rozewiu odbyła się uroczystość odsłonięcia repliki tablicy z 1933 r. upamiętniającej nadanie imienia Stefana Żeromskiego.